کودتا
۲۸
مرداد٬
سازمان سيا و
ريشه هاى
روابط ايران و
آمريکا در عصر
مدرن
ترجمه
محمد ابراهيم
فاتح
باز
نويس: پيام
پرتوى
با
سلام
کتابى
را که در
پيوست خدمت
شما ارسال
ميکنم اٽريست
از پروفسور
يروان
آبراهاميان· به
کتاب عنوان
کودتا داده
شده و مدعيست
که جريانات
کودتاى ۲۸ مرداد
سال ۱۳۳۲ را به
گونه اى ديگر
و با بهره
بردارى از
مدارکى که در
اختيار عموم
قرار داده شده
به تصوير
ميکشد· گفته
ميشود که از نمايش
آن در
نمايشگاه
کتاب جلوگيرى
بعمل آمده و
در ضمن بعنوان
مترجم نام
دکتر زرافشان
به ميان آمده
بود·
من کتاب
را از طريق
رفقايم نه با
ترجمه دکتر
زرافشان٬
اساسا در
بازار وجود
نداشت٬ بلکه
محمد ابراهيم
فتاحى٬ تهيه
کردم·
بهر رو٬ با
خواندن
بخشهايى از
کتاب تصميم به
بازنويسى آن
گرفته ام و آن
بدليل علاقه
ام به مساٸل
تاريخى و
اعتقاد بر
اينکه گذشته
چراغ راه
آينده است·
اما٬ با
توجه به اينکه
پروفسور که
بدون شک يک
سوسياليست
ناب نيست٬
اميدوارم که
در ابتداى هر
بخش از
ارسالهايم قادر
به درک و
توضيح
انحرافات او
باشم·
در غير
اينصورت از
شما خواننده
عزيز تقاضا دارم
که مرا از
وجود اين
انحرافات
آگاه سازيد·
با دوردهاى رفيقانه
پيام پرتوى
مرور
تاريخى بسيار
مهم از
رويدادهاى
سرنوشت ساز···
نويسنده در
اين اٽر به
صورتى
عالمانه نشان
ميدهد که
کودتاى ۲۸
مرداد بيشتر
در مخالفت
سرسختانه
آمريکا و انگليس
با کنترل
منابع نفتى
توسط ايران
ريشه داشت تا
"لجاجت" دولت
ايران يا
"الزامات جنگ
سرد"·
رشيد
خالد· استاد
مطالعات عرب٬
دانشگاه
کلمبيا
کودتاى
آمريکايى-انگليسى
سال ۱۳۳۲
رويدادى
اساسى در
تاريخ ايران
مدرن است···· اين بررسى
تازه بهمراه
درکى عميق و
پژوهشى به نقص٬
به شکلى مستدل
نشان ميدهد که
بررسى هاى
پيشين موجود
چندان مطمٸن
نيستند·
نوام
چامسکى٬استاد
ممتاز
دانشگاه ام·
آى· تى· (MIT)
يک
بررسى ممتاز و
خواندنى-
آبراهاميان
در اين اٽر از
اسنادى کم
نظير و سابقا
دسته بندى شده
و آٽار جديد
براى نشان
دادن اين لحظه
بسيار مهم در
تاريخ
خاورميانه
بهره گرفته
است···
بنابراين اٽريست
شايسته براى
طيف وسيعى از
خواننده گان·
روى
متحد٬ استاد
مطالعات
اسلامى٬
دانشگاه
هاروراد
اين
کتاب در واقع
اٽريست که از
اين استاد
مسلم تاريخ
انتظار ميرفت:
عالمانه٬
سنجيده٬ روشن
و موجز·
آبراهاميان
دانش عميق خود
را بر رويدادهايى
متمرکز ميکند
که تا امروز
همچنان بر
ذهنيت
ايرانيان
نسبت بخود و
همچنين بقيه
نقاط جهان
سايه افکنده
است·
جان
ليمبرت٬
استاد
مطالعات خاور
ميانه
از جانب
نويسنده به
إما و
رافى
و از
جانب من به
خلق
قهرمان ايران
پيام
پرتوى
سپاسگزارى
کتاب
کودتا تازه
ترين اٽر
پروفسور
يرواند
آبراهاميان
نويسنده سرشناس
تاريخ معاصر
است که با
استفاده از
تازه ترين
اسناد موجود٬
به موضوع
کودتاى ۲۸
مرداد ۱۳۳۲ و
تاٽير آن بر
روند روابط
ايران و
آمريکا در عصر
مدرن پرداخته
است· نويسنده٬
اين کتاب را
پيش از انتشار
متن انگليسى
آن در اختيارم
قرار داد و به
هنگام
برگردان آن از
راهنمايى هاى
ايشان بهره
برده ام· آقاى
آبراهاميان
برغم
درگيريهاى
کارى و فکرى
فراوان٬
هميشه همراه
من بوده و از
هيچ مساعدتى
دريغ نکرده
است·
ضمنا
بهنگام
برگردان اٽر
بويژه در بخش
تصحيح برخى
موارد از
همکارى و مشارکت
آقاى امير
تيمور عطايى
دادوى و خانم
دکتر فرناز
لطيف و نيز
آقاى احمد
بروجردى بهره
برده ام·
محمد
ابراهيم
فتاحى
زمستان
۱۳۹۱
فهرست
چهره هاى
سرشناس
آذر٬
مهدى (۱۲۸۰-۱۳۷۳)·
آخرين وزير
فرهنگ مصدق·
در خانواده اى
سرشناس و
روحانى در
تبريز به دنيا
آمد و براى
تحصيل رشته
پزشکى به
فرانسه اعزام
شد· هنگامى که
براى سمت وزارت
فرهنگ
فراخوانده شد٬
استاد
دانشکده
پزشکى بود· او
اغلب بدليل
وضعيت برادر
بزرگترش که
تبعيدى بود و
در شوروى زندگى
ميکرد٬ از سوى
نماينده گان
سلطنت طلب و
روحانى مورد حمله
قرار ميگرفت·
پس از کودتاى ۲۸
مرداد٬ يکى از
چهره هاى
سرشناس جبهه
ملى باقى ماند
و گاه و بيگاه
در دورهاى
مختلف زندانى
شد·
آزاد٬
عبدالقادر (۱۲۷۲-۱۳۶۶)·
مدير نشريه
جستجوگر و
افشاگر آزاد·
سياستمدار
کهنه کارى که
حدود ۱۰ سال
از عمرخود را
گاه و بيگاه
در زندانهاى
رضا شاه سپرى
کرد· او از
بنيانگذاران
جبهه ملى بود٬
اما طولى
نکشيد که به
يکى از
منتقدان صريح
مصدق تبديل
شد·
اخوى٬
على اکبر (۱۲۸۲-۱۳۶۲)·
آخرين وزير
اقتصاد محمد
مصدق و
حقوقدان تحصيل
کرده فرانسه·
او بخاطر صدور
راى به نفع
رضا شاه در
مناقشات
مربوط به
اراضى٬ از
دادگاه عالى
استيناف
بازنشسته شد·
برغم مشارکت
برادرش سرهنگ
حسن اخوى در
سازماندهى کودتاى
۲۸ مرداد ۳۲ ٬
خودش يکى از
هوادارن
سرسخت مصدق
بود·
امامى٬
سيد حسن (۱۲۸۱-۱۳۵۸)·
مدت کوتاهى رٸيس
مجلس هفدهم
بود· او
بعنوان سلطنت
طلبى سرسخت٬
از سوى شاه
بسمت امام
جمعه تهران
منصوب شد· او در
نجف فقه و در
سوٸيس حقوق
خواند· از
خانواده اى
آريستوکرات
بود و رابطه
اى خويشاوندى
با مصدق داشت٬
اما او را خاٸن
به طبقه خود
ميدانست·
امامى٬
جمال الدين (۱۲۸۱-۱۳۴۵)·
يکى از
مخالفان اصلى
مصدق و فرزند
امام جمعه خوى
بود· او نخست
به نمايندگى
از شهر خود و
سپس تهران٬ به
مجلس راه يافت
و يکى از
منتقدان
معروف مصدق در
مجلس شانزدهم
بود· پس از
کودتاى ۲۸
مرداد٬ سفيرى
ايران در رم
را بعنوان
پاداش بدست
آورد·
امير
علايى٬ شمس
الدين (۱۲۷۹-۱۳۷۲)·
مشاور مصدق و
فرزند يک
اشرافزاده
زميندار بود·
او در
دبيرستان
فرانسوى
تهران و سپس
در فرانسه در
رشته علوم
سياسى تحصيل
کرد· بخش اعظم فعاليت
کارى او در
پستهاى وزير
دادگسترى٬
ماليه و کشور
بود· پس از
کودتاى ۲۸
مرداد٬ مدت
کوتاهى
زندانى شد و
سپس اجازه
يافت تا کشور
را به مقصد
فرانسه ترک
کند و تحصيلات
خود را در
رشته دکتراى
علوم سياسى
ادامه داد·
بقايى٬
مظفر (۱۲۹۰-۱۳۶۶)·
سياستمدار تک
رويى که نخست
با هياهو از
مصدق پشتيبانى
کرد٬ اما با
هياهو و جنجال
بيشتر به
مخالفت با او
برخاست· او که
عضو خانواده
اى سرشناس در
کرمان بود٬ در
فرانسه تحصيل
کرده و در
دانشگاه
تهران به تدريس
فلسفه مشغول
بود· در مجلس
پانزدهم تا هفدهم
نماينده مردم
کرمان بود· او
رهبر حزب زحمتکشان
بود·
حاٸزى
زاده٬ سيد
ابوالحسن (۱۲۷۳-۱۳۶۶)·
يکى از نخستين
هوادارن مصدق
بود که چندى
بعد از در
مخالفت با او
در آمد· او
قاضى
بازنشسته و نماينده
کهنه کار مجلس
بود· سفارت
بريتانيا او
را يک چهره
"بيطرف
افراطى"
ميدانست که
"روحيه اى
پرخاشجو داشت
و معمولا با
همکارانش سر نازسازگارى
داشت·"
حجازى٬
سرتيپ
عبدالحسين (۱۲۸۶-۱۳۶۹)·
استاندار
سابق خوزستان
بود·
بريتانياييها
رفتار او با
شرکت نفت را
دوستانه
ميدانستند· او
که طى نخست
وزيرى مصدق
يکى از
مشاوران
نزديک شاه
بشمار ميرفت٬
نام خود را
بعنوان
سردسته اجراى
کودتاى سال ۱۳۳۲
مطرح کرد·
حسيبى٬
کاظم (۱۲۸۵-۱۳۶۹)·
يک مشاور ديگر
مصدق در زمينه
صنعت نفت· او
عضو خانواده
اى متوسط و
تاجر بود که
نخست در رشته راه
و ساختمان در
پاريس و سپس
رشته مهندسى
نفت در
بريتانيا و
چکسلواکى درس
خوانده بود·
از اعضاى پايه
گذار کانون
مهندسين
ايران٬ حزب
ايران و جبهه
ملى بود· پس از
کودتا دو سال
در حبس خانگى
بسر برد·
حق
شناس٬
جهانگير (۱۲۸۹-۱۳۶۰)·
يکى از
مشاوران
معتمد مصدق در
زمينه مساٸل
فنى مربوط به
نفت· او
مهندسى
تحصيکرده از
اروپا بود که
در دانشگاه
تهران تدريس
ميکرد و در
شکل گيرى حزب
ايران همکارى
داشت· او پس از
کودتا بصورت
تبعيدى در
بريتانيا
زندگى ميکرد·
رزم
آرا٬ سپهبد
حاج على (۱۲۸۰-۱۳۲۹)·
نخست وزيرى که
در اسفند ماه ۱۳۲۹
بدليل مخالفت
با ملى شدن
نفت در مسجد
شاه تهران از
سوى فداييان
اسلام به قتل
رسيد· او که داراى
پيشينه اى
طولانى در
فعاليتهاى
نظامى بود٬ در
مدرسه سن سير
تحصيل کرده بود·
او در غاٸله
عشاير در دهه ۱۳۱۰
جنگيد٬ مدتى
رياست
دانشکده
افسرى را بر
عهده گرفت· آنجا
بر انتشار
کتاب رسمى
جغرافياى
ايران نظارت
کرد· دو دوره
در سالهاى ۱۳۲۳
و ۱۳۲۶ برياست
ستاد ارتش
رسيد· او
بدليل ازدواج
خود با برخى
خانواده هاى
آريستوکرات
قديمى ارتباط
داشت·
رضوى٬
سيد احمد (۱۲۸۵-۱۳۵۰)·
هوادار مصدق
در مجلس و عضو
خانواده اى
زميندار و
سرشناس بود·
در مدرسه
فرانسويها در
تهران تحصيل
کرده و در
رشته مهندسى
معدن در
فرانسه فارغ
التحصيل شد·
او از
بنيانگذارن
جبهه ملى٬
کانون
مهندسين و حزب
ايران بود· در
مقام نماينده
شهر زادگاهش
کرمان در مجلس
پانزدهم و
هفدهم حضور داشت·
پس از کودتاى ۲۸
مرداد٬ به حبس
ابد محکوم شد
اما چندى بعد
آزاد شد و اجازه
يافت بصورت
تبعيدى از
کشور خارج
شود·
زاهدى٬
سرلشگر فضل
الله (۱۲۶۹-۱۳۴۲)·
رهبر رسمى
کودتاى ۲۸
مرداد· او که
عضو بريگاد
تحت آموزش
تزاريستهاى
قزاق بود٬ از
سوى رضاشاه به
رده تيمسارى
ارتقاء يافت·
در سال ۱۳۲۱
به ظن اينکه
ستون پنجم
آلمان است٬ به
زندان افتاد·
انگليسيها او
را بيشتر
سياستمدار-
تاجرى
ميدانستند که
بهنگام
استاندارى خوزستان
ٽروت هنگفتى
را بهم زده
است تا يک
افسر حرفه اى· او
پس از کودتا به
نخست وزيرى
رسيد٬ اما اين
دوره تنها يک
سال به درازا
کشيد و او به
صورت تبعيدى
روانه سوٸيس
شد·
زيرک
زاده احمد (۱۲۸۴-۱۳۷۲)·
حامى ٽابت قدم
مصدق بود· او
فرزند يک
روحانى
بختيارى بود
که بر اٽر يک
بيمارى مسرى
در سال ۱۲۹۸
جان خود را از
دست داده بود·
او توسط خويشاوندانش
در تهران بزرگ
شد و با کسب
بورسيه دولتى
براى تحصيل در
رشته مهندسى
مکانيک عازم
پاريس شد· او
از پايه
گذاران کانون
مهندسين و حزب
ايران بود· پس
از کودتاى ۲۸
مرداد٬ دو سال
زندگى پنهانى
داشت و پنج
ماه زندان بود·
او با استفاده
از مبالغى که
توسط دوستانش
گردآورى شده
بود٬ يک
تعميرگاه راه
انداخت و در
آن فعاليت
ميکرد·
سنجابى٬
کريم (۱۲۸۳-۱۳۷۵)·
آخرين وزير
آموزش مصدق
بود· او که از
خانواده کرد
معروفى در
کرمانشاه بود٬
در فرانسه
حقوق خواند و
بعنوان رٸيس
دانشکده حقوق
خدمت کرد· در
مجلس هفدهم
نماينده
کرمانشاه بود·
پس از کودتاى ۲۸
مرداد مدت
کوتاهى
زندانى شد· او
جانشين مصدق در
مقام رهبرى
جبهه ملى بود·
شايگان٬
سيد على (۱۲۸۳-۱۳۶۰)·
يکى از
مشاوران
حقوقى مصدق
بود· او که عضو
خانواده اى
محترم و
شيرازى بود در
دانشگاه ليون
تحصيل کرده و
در دانشگاه
تهران حقوق
تدريس مينمود·
در سال ۱۳۲۴ رٸيس
دانشکده حقوق
شد٬ در سالهاى
۱۳۲۵ و ۱۳۳۲
وزير فرهنگ
بود٬ در
سالهاى ۳۲-۱۳۲۵
نماينده مجلس
و در سال ۱۳۳۰
از اعضاى
کميسيون نفت و
همچنين عضو هٸيت
نماينده گان
ايران در لاهه
و سازمان ملل
بود· پس از
کودتا
بازداشت و به
حبس ابد محکوم
شد٬ اما پس از
دو سال آزاد
شد و اجازه
يافت که ايران
را به مقصد
آمريکا ترک
کند· از نظر
کسانى که او
را ميشناختند٬
توصيف وزارت
خارجه
بريتانيا از
او بعنوان "چپگرا"٬
"متعصب"٬
"افراطى" و
"نامتعادل"
بسيار شگفت
آور بود·
صالح٬
اللهيار (۱۲۷۵-۱۳۶۰)·
سفير مصدق در
واشنگتن بود
او که فرزند
زميندارى
داراى لقب بود٬
در مدرسه
آمريکايى هاى
تهران تحصيل
کرد و آنجا
فعالانه عليه
قرارداد ۱۹۱۹
ايران و
انگليس
مبارزه کرد·
بشکل حرفه اى
براى دولت کار
ميکرد و طى
سالهاى ۱۳۲۰ و
۱۳۳۲ در چند
کابينه حضور
داشت· در مجلس
شانزدهم و هفدهم
نماينده
کاشان بود· پس
از کودتاى ۲۸
مرداد ازسمت
سفير ايران در
واشنگتن
کناره گيرى
کرد·
صديقى٬
غلامحسين (۱۲۸۴-۱۳۷۰)·
وزير تلگراف و
تلفن و همچنين
وزير کشور
مصدق بود· او
چهره اى بسيار
محترم در
جامعه
روشنفکرى
ايران بشمار
ميامد· در
سوربن جامعه
شناسى ميخواند
و اين رشته را
در دانشگاه
تهران داير نمود·
او از اعضاى
ديرين جبهه
ملى بود٬ اما
شاه در مراحل
آغازىن
انقلاب ۱۳۵۷
به او پيشنهاد
نخست وزيرى
داد و او هم رد
کرد·
طاهرى٬
شيخ هادى (۱۲۶۷-۱۳۳۶)·
از نماينده
گان برجسته
هوادار
بريتانيا بود·
او بعنوان يک
زميندار- تاجر
ٽروتمند يزدى٬
طى سالهاى ۱۳۰۵
تا ۱۳۳۲ نماينده
يزد در مجلس
بود· او فردى
خبره در زمينه
آيين نامه هاى
مجلس و همچنين
شناخت نقاط
ضعف همکارانش
در مجلس محسوب
ميشد· سفارت
بريتانيا کم و
بيش با
ناراحتى
اذعان ميکرد
که او به "بلندگوى
انگليسيها"
معروف است·
علاء٬
حسين (معين
الوزرا)٬ (۱۲۶۳-۱۳۴۳)·
پيش از مصدق نخست
وزير بود· او
که عضو
خانواده اى
آريستوکرات
بود و همسرش
را از يک
خانواده قجرى
برگزيد٬ در
انگستان
تحصيل کرد و
بخش اعظم
فعاليتهاى کارى
خود را در
سرويس هاى
ديپلماتيک در
مقام سفير
ايران در
بريتانيا و
آمريکا سپرى
کرد· بريتانياييها
او را فردى
ميدانستند که
"برغم پيوندش
با مکتب وست
مينستر٬
ناسيوناليست
است"· در سال ۱۳۳۴
فداييان
اسلام در
تلاشى
نافرجام سعى
کردند او را
بکشند·
عميدى
نورى٬
ابولحسن (۱۲۷۲-۱۳۵۷)·
مدير روزنامه
جستجوگر و
افشاگر داد·
در خانواده اى
زميندار در
مازندران به
دنيا آمد و در رشته
حقوق تحصيل
کرد اما سر از
روزنامه
نگارى درآورد·
از اعضاى
بنيانگذار
جبهه ملى بود٬
اما بلافاصله
از مصدق جدا
شد و با شرکت
در کودتاى ۲۸
مرداد٬ در
زمره نخبگان
حکومتى جديد
درآمد· او
بلافاصله پس
از انقلاب ۱۳۵۷
اعدام شد·
فاطمى٬
سيد حسين (۱۲۹۶-۱۳۳۳)·
دست راست مصدق
و فرزند يکى
از چهره هاى
دينى
بلندمرتبه در
ناٸين بود· او
در مدرسه
ميسيونرى
انگليسى ها در
اصفهان تحصيل
کرد و سپس
براى تحصيل در
رشته روزنامه
نگارى عازم
پاريس شد·
روزنامه
باختر امروز
او ارگان اصلى
جبهه ملى بود·
او که ضد شاه
ترين رهبر
جبهه ملى تلقى
ميشد٬ پس از
کودتا اعدام
شد·
قوام٬
احمد (قوام
السلطنه)٬ (۱۲۵۲-۱۳۳۴)·
به اين شهره
بود که قدرت
اصلى "پشت
پرده" در ايران
را بدست دارد·
او
سياستمدارى
برجسته در انقلاب
مشروطه بود و
رياست حداقل
هفت کابينه را
بر عهده داشت
که بسيارى از
آنها قبل از
سلطنت رضا شاه
بودند· او عضو
خانواده اى
آريستوکرات
وابسته به
خاندان قاجار
و از
خويشاندان مصدق
بود· پس از جنگ
جهانى دوم٬
لقب "حضرت
اشرف" را
دريافت کرد
زيرا شوروى را
به خروج از
شمال ايران
ترغيب کرده
بود· سه سال بعد
و بدليل
مخالفت با
افزايش قدرت
قانونى شاه٬
اين عنوان از
او پس گرفته
شد· در تيرماه ۱۳۳۰
آمريکا و
انگليس او را
آخرين اميد
غيرنظامى خود
در برابر مصدق
ميدانستند·
سفارت
بريتانيا او را
فردى "تحريک
کننده٬ جاه
طلب و علاقه
مند به پول
اما داراى
تجربه و شايستگى"
ميدانست·
کاشانى٬
آيت الله سيد
ابوالقاسم (۱۲۶۷-۱۳۴۰)·
مهمترين
روحانى
پشتيبان ملى
شدن نفت بود· او
بعنوان فرزند
يک روحانى
عالى رتبه در
نجف تحصيل
کرد· در قيام
سال ۱۳۰۰/۱۹۲۰
عراق عليه
انگليس حضور
داشت و در
نتيجه آن در دوره
رضا شاه به
ايران
پناهنده شد·
طى جنگ جهانى
دوم٬ از سوى
انگليسيها به
ظن داشتن
رابطه با
آلمان نازى
زندانى شد·
انگليسيها طى
بحران نفتى او
را "دشمن جدى"
ناميده بودند
اما ميدانستند
که ميتوان با
او کنار آمد·
وى نقش مهمى
در تضعيف مصدق
ايفا کرد·
کاظمى٬
سيد باقر خان
(مهذب الدوله) (۱۲۷۱-۱۳۵۵)·
ديپلمات و
وزير خارجه
مصدق بود· او
که عضو خانواده
اى قديمى و
زميندار بود٬
در آمريکا
تحصيل کرده
بود و بخش
اعظم زندگى
خود را در هٸيت
ديپلماتيک
سپرى کرد· پس
از کودتا
مجبور به بازنشستگى
زودرس شد·
لطفى٬
عبدالعلى (۱۲۵۸-۱۳۳۵)·
وزير
دادگسترى
مصدق بود· در
نجف متولد و
بزرگ شد و در
دهه ۱۳۰۰ به
ايران مهاجرت
کرد· او در شکل
دهى به نظام
قضايى ايران
در دهه ۱۳۱۰
مشارکت داشت·
وى که پايبند
به قانون
اساسى بود٬ با
محاکمه افراد
غيرنظامى در
دادگاههاى
نظامى مخالفت
کرد· اين امر
او را در
برابر شاه قرار
داد· در سال ۱۳۵۵
در بيمارستان
زندان درگذشت·
متين
دفترى٬ احمد (۱۲۷۴-۱۳۵۰)·
مشاور اصلى
مصدق در حقوق
بين الملل در
فرانسه٬ سوٸيس
و آلمان تحصيل
کرده و در
دانشکده حقوق
دانشگاه تهران
تدريس ميکرد·
در زمان رضا
شاه به مناصب
بالاى دولتى
از جمله نخست
وزيرى رسيد·
او هوادار سياست
خارجى
بيطرفانه بود
و طى جنگ
جهانى دوم٬
مدتى کوتاه
توسط
بريتانيا
زندانى شد· او
خويشاوند و
داماد مصدق
بود· سرتيپ
محمد دفترى –
برادرى که با
او هم کدورت
داشت – نقش
قابل ملاحظه
اى در کودتا
بازى کرد·
مکى٬
حسين (۱۲۹۰-۱۳۷۸)·
واعظ و سخنورى
توانمند بود·
او به دليل
محکوم کردن
شرکت نفت در
مجلس معروف شد
و اوايل بعنوان
سخنگوى مصدق
عمل ميکرد·
عضو کميسيون
پارلمانى
اعزامى به
آبادان براى
خلع يد از
شرکت نفت بود·
در سال ۱۳۳۱
از مصدق جدا
شد و بعدها
دوباره خود را
بعنوان تاريخ
نگار ايران
مدرن مطرح
نمود·
معظمى٬
عبدالله (۱۲۸۸-۱۳۵۰)·
حامى مصدق در
مجالس
چهاردهم تا
هفدهم بود· او که
عضو خانواده
اى زميندار و
داراى لقب بود٬
در فرانسه
حقوق خواند و
دانشگاه
تهران تدريس
ميکرد· او به
رياست مجلس
هفدهم انتخاب
شده بود· پس از
کودتاى ۲۸
مرداد٬ مدت
کوتاهى
زندانى شد·
برادرش سيف
الله معظمى
مهندس برق بود
و وزارت پست و
تلگراف را در
کابينه مصدق
بر عهده داشت·
ملکى٬
خليل (۱۲۸۰-۱۳۴۸)·
روشنفکر
برجسته
مارکسيست· در
اوايل دهه ۱۲۹۰
در آلمان در
رشته شيمى
تحصيل کرد· در
سال ۱۳۱۶ بجرم
"تبليغ
مارکسيسم"
زندانى شد· در
سال ۱۳۲۰ بحزب
توده پيوست٬
رهبرى گروهى
از روشنفکران
را در اعتراض
به سياستهاى
شوروى در شمال
ايران بر عهده
داشت٬ درشکل
گيرى حزب
زحمتکشان
همکارى کرد و
به دليل
مخالفت با حزب
از آن جدا شد·
او بخاطر گفتن
اين جمله به
مصدق معروف
است: "ما تا
جهنم هم با
شما خواهيم
آمد·"
نريمان٬
سيد محمود (۱۲۷۲-۱۳۴۰)·
مشاور اصلى
مصدق در امور
ماليه بود· او
فرزند يک مدير
بانکى بود٬ در
سوٸيس و
بريتانيا در
رشته اقتصاد
تحصيل کرده
بود· پيش از
تصدى شهردارى
تهران٬ در
مناصب مختلف
ادارى فعاليت
داشت· پس از
کودتاى ۲۸
مرداد چند بار
زندانى شد·
نواب
صفوى٬ سيد
مجتبى (لوحى) (۱۳۰۳-۱۳۳۴)·
پايه گذار
فداييان
اسلام· يکى از
روحانيون جوان
و رده پايين
بود که يکى از
نخستين
سازمانهاى
واقعا
بنيادگرا در
جهان اسلام را
تشکيل داد· او
با ادعاى
اينکه نسبش به
سلسله صفوى
ميرسد٬ عنوان
خانوادگيش را
از لوحى به
صفوى تغيير داد·
رشته اى از
ترورهاى
پرآوازه از
جمله ترور کسروى
(تاريخ نگار)٬
هژير (وزير
دربار) و رزم
آرا (نخست
وزير) با مسٸوليت
او انجام
گرفت· پس از
تلاشى
نافرجام براى
قتل نخست وزير
[اعلاء] در سال ۱۳۳۴
بازداشت و
اعدام شد·
ادامه
دارد